Hej, kolęda, kolęda!

 

Jednym z najpiękniejszych zwyczajów bożonarodzeniowych jest wspólne śpiewanie kolęd. Nazwa kolęda pochodzi od łacińskiego słowa calende [czyt. kalende], które oznaczało w kalendarzu pierwszy dzień miesiąca. Pierwotnie kolęda była radosną pieśnią noworoczną, przekazującą życzenia szczęścia i pomyślności. Początkowo pieśni te miały charakter taneczny oraz proste i wesołe teksty. Od XV wieku stały się utworami związanymi z Bożym Narodzeniem. W polskiej literaturze muzycznej, w starych wydaniach kolęd można spotkać różne nazwy świątecznych pieśni, np. kantyczki, rotuły, symfonie. Pieśni, w których bohaterami byli pasterze, nazywano pastorałkami, kolędami zaś powinszowania na Boże Narodzenie. Obecnie kolędy śpiewane są w okresie od 24 grudnia do 2 lutego.

Przybieżeli do Betlejem

Jedną z najpopularniejszych kolęd na świecie jest Cicha noc. Pieśń powstała przed wigilią Bożego Narodzenia w maleńkiej wiosce Oberndorf, tuż przy granicy austriacko-bawarskiej. Wikary tamtejszej parafii św. Mikołaja, Jozef Mohr [czyt. mer] pewnego razu odkrył, że organy kościelne zostały uszkodzone przez myszy. Aby wynagrodzić parafianom brak muzyki, postanowił ułożyć nową pieśń. Pomógł mu w tym przyjaciel — Franz Gruber, organista z sąsiedniej wioski, który do tekstu o narodzinach Dzieciątka w betlejemskiej stajence skomponował muzykę. I tak oto narodziła się nowa kolęda nazwana przez autorów Pieśnią bożonarodzeniową. Wykonana została po raz pierwszy w czasie uroczystej pasterki. Zaśpiewał ją sam kompozytor, wspomagany przez chór dziecięcy, przy akompaniamencie gitary. Nowa pieśń bardzo się spodobała i wkrótce śpiewano ją w całej okolicy. Przez wiele lat kolęda wędrowała po miasteczkach Austrii i Niemiec, zyskując popularność, która wzrosła jeszcze bardziej, kiedy pieśń wydano drukiem. Wtedy też zamieniono jej tytuł na Stille Nacht — Cicha noc.

Roksana Węgiel - Cicha noc

1.Cicha noc, święta noc, pokój niesie ludziom wszem.

A u żłóbka Matka Święta czuwa sama uśmiechnięta

nad Dzieciątka snem, nad Dzieciątka snem.

 

2. Cicha noc, święta noc, pastuszkowie od swych trzód

biegną wielce zadziwieni za anielskim głosem pieni,

gdzie się spełnił cud, gdzie się spełnił cud.

 

3. Cicha noc, święta noc, narodzony Boży Syn.

Pan wielkiego majestatu niesie dziś całemu światu

odkupienie win, odkupienie win.

 

4. Cicha noc, święta noc, jakiż w tobie dzisiaj cud.

W Betlejem Dziecina święta wznosi w górę swe rączęta,

Błogosławi lud, błogosławi lud.

Słowa kolędy Cicha noc zostały przełożone na ponad sto języków, bowiem kolęda zyskała popularność na całym świecie. Sławny też jest Oberndorf, do którego chętnie zjeżdżają turyści z całego świata, aby zaśpiewać tę popularną kolędę w miejscu jej narodzin.

A teraz zaśpiewajmy piosenkę o świętach

A kiedy spadnie śnieg

A kiedy spadnie śnieg i puchem nas otuli,
przycichnie świata zgiełk na krótką chwilę
i jaśniej stanie się, i cieplej jakoś też.
choć mamy zimę .

Bo kiedy spadnie śnieg i bielą nas oprószy
to będzie pierwszy znak oczekiwania
na najjaśniejszą z gwiazd, na ten świąteczny czas,
czas pojednania.

 

A kiedy spadnie śnieg , świat złagodnieje,
wyciszy to co złe i wypięknieje,
świątecznie będzie tak i uroczyście
gdy tylko spadnie śnieg , będzie srebrzyście.

 

Nadzieja budzi się, otucha w nas wstępuje,
że dobry będzie świat i my też lepsi ,
jodłowych igieł woń przenika każdy dom
i nasze myśli

W taki magiczny czas gdy ciepłe świec płomienie
rozjaśnią nocy mrok, ogrzeją serce ,
łatwiej uwierzyć, że życzenia spełnią się
i będzie pięknie.

Triada harmoniczna gamy

TRÓJDŹWIĘK to akord zbudowany z trzech dźwięków oddalonych od siebie o odległość tercji.

TRIADA HARMONICZNA to układ trzech trójdźwięków zbudowanych na I, IV i V stopniu gamy.

Tonika to akord zbudowany na I stopniu gamy.

Subdominanta to akord zbudowany na IV stopniu gamy.

Dominanta to akord zbudowany na V stopniu gamy.

Triada harmoniczna w gamie durowej

Gama G-dur i jej triada

Bajka o triadzie harmonicznej

O muzyce na chwałę Boga

 

W średniowiecznej Europie muzykę komponowano głównie ku chwale Boga i wykorzystywano do celów liturgicznych. Z polecenia papieża Grzegorza I Wielkiego, którego pontyfikat przypadł na lata 590—604, dokonano wyboru pieśni i melodii Kościoła rzymskokatolickiego, obowiązujących przez cały rok liturgiczny. Jednogłosowy śpiew wykonywany podczas nabożeństw został nazwany od imienia papieża chorałem gregoriańskim.

Chorał gregoriański

Kościół dbał o to, aby muzyka pisana dla Boga była doskonała. Melodie oparte na skalach kościelnych brzmiały surowo i ascetycznie, a jednogłosowy śpiew wykonywany a cappella (bez towarzyszenia instrumentów) podkreślał jedność wiernych z Bogiem i wprowadzał uroczysty nastrój.

Średniowieczny zapis chorału gregoriańskiego

W Polsce śpiew chorałowy pojawił się wraz z przyjęciem chrześcijaństwa i najlepiej rozwijał się w klasztorach. Z czasem utalentowani muzycznie zakonnicy zaczęli odchodzić od ustalonych zasad i zmieniali melodie chorałowe, wprowadzając do nich kolejne głosy. Wielogłosowy śpiew miał swoich zwolenników, ale też i przeciwników, którzy uważali, że prowadzenie kilku głosów utrudnia zrozumienie tekstu chorału i zatraca jego wyrazistość.

Do najstarszych i najcenniejszych zabytków muzyki polskiego średniowiecza należy Bogurodzica. To jednogłosowa pieśń z tekstem w języku polskim, posiadająca cechy średniowiecznego chorału.

 

Anonim - Bogurodzica

Bogurodzica Dziewica, Bogiem sławiena Maryja!

U Twego Syna, Gospodzina, Matko zwolena, Maryja!

Zyszczy nam, spuści nam. Kyrie eleison.

Twego dziela Krzciciela, Bożycze, usłysz głosy,

napeń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy,

a dać raczy, jegoż prosimy: a na świecie zbożny pobyt,

po Żywocie rajski przebyt. Kyrie eleison.

Nieznane jest pochodzenie pieśni ani nazwiska jej twórców. Pierwsze zapiski utworu pochodzą z początków XV wieku, prawdopodobnie jednak dwie pierwsze zwrotki napisane były w końcu XIII wieku. Bogurodzica jest pieśnią religijną o modlitewno-dziękczynnym charakterze. Początkowo związana była z mszą i procesją, ale wkrótce stała się pieśnią rycerską. W kronikach Jana Długosza można odnaleźć zapiski mówiące o tym, że Bogurodzicę śpiewało rycerstwo polskie w 1410 roku pod Grunwaldem przed rozpoczęciem bitwy z krzyżakami. Polski historyk nazwał Bogurodzicę carmen patrium — pieśnią ojców, gdyż towarzyszyła ważnym wydarzeniom w historii Polski.

Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem

Cennym zabytkiem średniowiecznym jest pieśń religijna Gaude Mater Polonia (Raduj się, Matko Polsko). Jej autorstwo przypisuje się księdzu i zakonnikowi Wincentemu z Kielczy (urodzony około 1200 roku), który był pierwszym znanym z imienia kompozytorem polskim. Swoją treścią pieśń nawiązuje do kultu Stanisława, biskupa krakowskiego, straconego z polecenia króla Bolesława Śmiałego. Pieśń za czasów panowania władcy polskiego stała się hymnem królewskim. W XVIII wieku utwór opracowany został na głosy chóralne prawdopodobnie przez Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego. W tej wersji jest wykonywany do dziś przy różnych uroczystościach.

Wincenty z Kielczy - Gaude Mater Polonia

W zamkach królewskich i średniowiecznych dworach możnowładców rozwijała  się kultura rycerska. We Francji dworscy pieśniarze, zwani trubadurami, śpiewali liryczne pieśni, najczęściej własnego autorstwa, wielbiąc nimi wybranki swego serca. Polsce muzykę świecką popularyzowali wędrowni grajkowie, akrobaci i wesołkowie, zwani rybałtami. Występowali oni na miejskich placach i jarmarkach, zabawiając uliczną gawiedź popisami cyrkowymi i wesołą, taneczną muzyką.

 

Z zabytków muzyki świeckiej zachowała się pieśń żaków krakowskich z XV wieku Breve regnum (Krótkie panowanie), śpiewana w języku łacińskim w czasie juwenaliów (Święta studentów). Opowiada o wyborze króla Żaków i ośmiodniowych zabawach na ulicach miasta.

Średniowieczni trubadurzy

Breve regnum

Ciekawe!

W średniowieczu śpiewy liturgiczne Kościoła rzymskokatolickiego zapisywano neumami (z j. greckiego ruch albo znak). Początkowo neumy oddawały system ruchów rąk przy kierowaniu śpiewem. Kiedy włoski teoretyk muzyki Guido z Arezzo [czyt. głido z arecco] wprowadzi do notacji muzycznej linie i klucze, można było określić wysokość dźwięków.

Historia wpisana w żołnierską pieśń

 Pieśni żołnierskie, tworzone często pod wpływem wielkich wydarzeń dziejowych, zajmują w naszej historii szczególne miejsce. Powstawały one na drodze Polaków do wolności, w wojskowym marszu, na polu bitewnym czy w czasie postoju żołnierzy na leśnej polanie przy ognisku. Pieśni dokumentowały klimat ówczesnych wydarzeń, zmagania powstańczych walk, bohaterstwo żołnierzy, dodawały wiary i otuchy walczącym. Część z nich przetrwała zawieruchy wojenne i śpiewana jest do dziś w czasie różnych uroczystości. Pamiętajmy, że pieśni te stanowią ważną część skarbnicy narodowej i naszym obowiązkiem jest chronić je od zapomnienia.

Wojciech Kossak Bitwa pod Olszynką Grochowską

Najważniejszą pieśnią dla każdego Polaka jest Mazurek Dąbrowskiego. Utwór, autorstwa Józefa Wybickiego, we Włoszech w 1797 roku, dla uświetnienia wymarszu polskich legionistów z włoskiego miasteczka Reggio Emilia [czyt. redżio] i nosił pierwotnie tytuł Pieśń Legionów we Włoszech. Pieśń, owacyjnie przyjęta przez walczących żołnierzy, stała się wezwaniem do narodowego czynu i walki z zaborcami, pokrzepiała serca i dawała nadzieję. Towarzyszyła Polakom na drodze do wolności w ważnych momentach historycznych. W 1927 roku Mazurek Dąbrowskiego oficjalnie został uznany za hymn państwowy Rzeczypospolitej Polskiej.

Mazurek Dąbrowskiego

1.Jeszcze Polska nie zginęła,

Kiedy my żyjemy.

Co nam obca przemoc wzięła

Szablą odbierzemy.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski,

Z ziemi włoskiej do Polski!

Za twoim przewodem

Złączym się z narodem.

 

2.Przejdziem Wsłę, przejdziem Wartę,

Będziem Polakami,

Dał nam przykład Bonaparte,

Jak zwyciężać mamy.

 

3.Jak Czarniecki do Poznania

Po szwedzkim zaborze,

Dla ojczyzny ratowania

Wrócim się przez morze.

 

4.Już tam ojciec do swej Basi

Mówi zapłakany:

„Słuchaj jeno, pono nasi

Biją w tarabany"

Rękopis Roty

Obok hymnu narodowego, Rota należy do pieśni, które w szczególny sposób jednoczą naród i wyrażają patriotyczne uczucia społeczeństwa polskiego. Tekst autorstwa poetki Marii Konopnickiej jest protestem przeciwko germanizacyjnej polityce zaborcy. Bezpośrednim powodem jego napisania były represje stosowane przez władze pruskie wobec polskich dzieci we Wrześni. Muzykę do wiersza ułożył Feliks Nowowiejski, kompozytor, organista i dyrygent. Pierwsze, publiczne wykonanie utworu odbyło się w Krakowie w czasie uroczystych obchodów 500-lecia bitwy pod Grunwaldem. Największą popularnością pieśń ta cieszyła się w okresie I wojny Światowej.

Rota

 1.Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,

nic damy pogrześć mowy!

Polski my naród, polski lud,

królewski szczep Piastowy.

Nie damy, by nas zgnębił wróg

Tak nam dopomóż Bóg!

Tak nam dopomóż Bóg!

 

2.Do krwi ostatniej kropli z żył,

bronić będziemy ducha,

aż się rozpadnie w proch i w pył

krzyżacka zawierucha.

Twierdzą nam będzie każdy próg.

Tak nam dopomóż Bóg!

Tak nam dopomóż Bóg!

 

3.Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz,

ni dzieci nam germanił,

orężny wstanie hufiec nasz,

duch będzie nam hetmanił.

Pójdziem gdy zabrzmi złoty róg

Tak nam dopomóż Bóg!

Tak nam dopomóż Bóg!

Piechota to utwór znany też pod tytułem Maszerują strzelcy. Jest to popularna pieśń piechoty polskiej, formacji wojskowej, która w czasie I wojny światowej odegrała szczególne znaczenie w walce o wolność. Melodię utrzymaną w marszowym rytmie i tekst opowiadający o żołnierskiej codzienności napisał Leon Łuskino oficer Legionów Polskich, dowódca 291 pułku piechoty, literat i kompozytor. Pieśń zyskała też dużą sławę w czasie II wojny światowej i doczekała się wielu wersji tekstowych.

Piechota

1.Nie noszą lampasów, lecz szary ich strój,

nie noszą ni srebra, ni złota,

lecz w pierwszym szeregu podąża na bój ,

piechota, ta szara piechota.

 

Maszerują strzelcy, maszerują,

karabiny błyszczą, szary strój,

a przed nimi drzewa salutują,

bo za naszą Polskę idą w bój!

 

2.Idą, a w słońcu kołysze się stal,

dziewczęta zerkają zza płota,

a oczy ich dumnie utkwione są w dal,

piechota, ta szara piechota.

 

3.Nie grają im surmy, nie huczy im róg,

a śmierć im pod stopy się miota,

lecz w pierwszym szeregu podąża na bój

piechota, ta szara piechota.

Pierwsza Brygada to najsłynniejsza pieśń Legionów Polskich utworzonych przez Józefa Piłsudskiego. Autorami tekstu do rosyjskiego marsza wojskowego byli dwaj legioniści — Tadeusz Biernacki i Andrzej Tadeusz Hałaciński. Podczas Zjazdu Legionistów w Lublinie (10.08.1924 r.) Marszałek zwrócił się do autorów Pierwszej Brygady tymi słowami: Dziękuję Panom za najdumniejszą pieśń, jaką kiedykolwiek Polska słyszała, następnie nadał utworowi rangę hymnu legionowego Wojska Polskiego. Wiele lat później, w 2007 roku, Minister Obrony Narodowej swoim postanowieniem uznał Pierwszą Brygadę za Pieśń Reprezentacyjną Wojska Polskiego.

Pierwsza Brygada

1.Legiony to żołnierska nuta,

Legiony to straceńców los.

Legiony to żołnierska buta,

Legiony to ofiarny stos.

 

My, Pierwsza Brygada,

strzelecka gromada,

na stos rzuciliśmy nasz życia los,

na stos, na stos.

 

2.O, ile mąk, ile cierpienia,

o, ile krwi, wylanych łez,

pomimo to nie ma zwątpienia,

dodawał sił wędrówki kres.

 

3.Potrafim dziś dla potomności

ostatki swych poświęcić dni,

wśród fałszów siać siew szlachetności,

miazgą swych ciał, żarem swej krwi.

Świat fantazji i magii w muzyce

 Utwory wielu kompozytorów przenoszą słuchaczy w niezwykły fantastyczny świat, pełen tajemniczości i magii. Jeśli ktoś nie boi się czaru piekielnych mocy koniecznie powinien wysłuchać utworu or­kiestrowego Noc na Łysej Górze Modesta Musorgskiego - wybitnego rosyjskiego kompozytora XIX wieku. Artysta namalował dźwiękami fantastyczny obrazek sabatu czarownic na szczycie góry. W pierwszej części utworu brzmieniem instrumentów orkiestrowych wywołał nastrój tajemniczości i grozy. Wśród zgiełku nadnaturalnych głosów zaczynają przybywać na szczyt Łysej Góry czarownice i diabły aby ucztować przy blasku księżyca. Wkrótce zjawia się też Lucyfer, którego przybycie obwieszczają fanfary trąbek. Uczta i piekielna zabawa trwa do momentu bicia dzwonu z wiejskiego kościółka. Zbliża się świt, który wkrótce przepędzi wszystkie piekielne duchy cienmości. Znika też nastrój niepokoju i strachu, ciepłym brzmieniem klarnetu kompozytor maluje wschód słońca.

Ekscytującym muzycznym obrazem, w którym dominują nie­ziemskie moce i czary jest utwór Paula Dukasa [czyt. pola dikasa]  Uczeń czarnoksiężnika Inspiracją do powstania tego dzieła była ballada pod takim samym tytułem niemieckiego poety Johanna Wolfganga Goethego [czyt. getego]. Tekst literacki opowiada o młodym uczniu czarnoksiężnika, który pod nieobecność swojego mistrza zaklęciem rozkazał miotle nosić ze studni wodę do kąpieli. Miotła posłusznie wykonywała zadanie, ale wkrótce wody było już tak dużo, że zaczęła zalewać izbę. Chłopiec nie potrafił cofnąć zaklęcia, więc w panice rozłupał toporem miotłę na pół. Niestety okazało się, że teraz każda część przynosiła wodę w wiadrze. Przerażony sytuacją młody adept wezwał na pomoc czarnoksiężnika, który wybawił chłopca z opresji i uratował dom przed całkowitym zalaniem.

Maurice Ravel [czyt. moris rawel], francuski kompozytor i pianista, w swojej operze Dziecko i czary wprowadza słuchaczy w świat dziecięcej fantazji. Opera opowiada o rozkapryszonym chłopcu, który pozostawiony sam w pokoju wyładowuje złość na otaczających go przedmiotach. Dziecko wyrywa strony książki, tłucze porcelanę, kopie meble, znęca się nad kotem i oswojoną wiewiórką, wznieca ogień zapałkami. W pewnym momencie poszkodowane przedmioty ożywają, przybierają gigantyczne rozmiary i udzielają reprymendy złośnikowi. Przestraszony chłopiec ucieka i trafia do ogrodu, w którym żyją zwierzęta mówiące ludzkim głosem. Przysłuchując się ich rozmowom i obserwując otaczający świat, zaczyna rozumieć niestosowność swojego zachowania. Chłopiec stara się zyskać sympatię i zaufanie mieszkańców niezwykłego ogrodu. Udaje mu się to, gdy udziela pomocy zranionej wiewiórce. Zwierzęta, widząc przemianę w zachowaniu chłopca, pomagają mu wrócić do domu. Dziecko i czary to wspaniała opera. Kompozytor, jak prawdziwy czarodziej dźwięków, ożywił swoją muzyką przedmioty rośliny i zwierzęta oraz wyczarował nastrojem fantastyczny, baśniowy świat.

Muzyka w świecie antycznym

 

Zaśpiewajcie na początek piosenkę

Bardzo smutna piosenka retro

Lato było jakieś szare
I słowikom brakło tchu
Smutnych wierszy parę,
Ktoś napisał znów
Smutnych wierszy nigdy dosyć,
I zranionych ciężko serc
Nieprzespanych nocy,
Które trapi lęk.

Kap, kap płyną łzy
W łez kałużach ja i Ty
Wypłakane oczy
I przekwitłe bzy.
Płacze z nami deszcz
I fontanna szlocha też
Trochę zadziwiona
Skąd ma tyle łez

Nad dachami muza leci
Muza czyli weny znak
Czemuż wam poeci
Miodu w sercach brak?
Muza ma sukienkę krótką
Muza skrzydła ma u rąk
Lecz wam ciągle smutno,
A mnie boli ząb.

STAROŻYTNOŚĆ – czas trwania od ok. 4000 lat p.n.e. do 476 n.e. (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego)

Starożytne muzykowanie

W świecie antycznym wysoki poziom kultury muzycznej reprezentowały duże i znaczące wówczas cywilizacje, takie jak: Chiny, Indie, Egipt, Mezopotamia, Grecja i Rzym.

Minio że wiedza historyczna na temat muzyki tego okresu jest znikoma i fragmentaryczna, naukowcy docenili jej wartość i wysnuli wniosek, że odgrywała ona ważną rolę w życiu ówczesnych społeczności.

Starożytna Grecja - kolebka kultury europejskiej - czerpała artystyczne wzorce ze spuścizny Egiptu i Fenicji. Muzyka grecka była jednogłosowa i pozostawała w ścisłym związku ze słowem poetyckim. Była integralną częścią dramatu greckiego, gdzie pojawiała się w formie partii wokalnych śpiewanych przez chór, duety i solistów. Niekiedy jej charakter podkreślał jeszcze taniec.

Greccy muzycy chętnie grali na lirze, kitarze, harfie, aulosie i flet­ni Pana. Z tym ostatnim instrumentem wiąże się mityczna historia o jego powstaniu. Mit opowiada o greckim bogu, strażniku lasów i pól, o imieniu Pan. Zakochał się on w pięknej nimfie Syrinks, ale bez powodzenia ubiegał się ojej względy i miłość. Dziewczyna, zmę­czona nagabywaniem brzydkiego i naprzykrzającego się natręta, po­prosiła bogów o pomoc i została przemieniona w rzeczną trzcinę. Zrozpaczony po stracie ukochanej Pan zaczął płakać żałośnie, a szelest liści w szuwarach odpowiadał pięknymi dźwiękami Bożek Pan uciął kilka kawalków trzciny różnej długości, związał je w szeregu i zaczął wygrywać na nich tęskne melodie za ukochaną. W ten sposób powstał instrument o niespotykanej barwie dźwięku, nazywany często od imienia nimfy syringą.

Fletnia Pana

Słuchając poniższego utworu, spróbuj wyobrazić sobie mityczna historię o bożku Panie i jego miłości do nimfy Syrinks

Claude Debussy - Syrinx

Starożytne imperium rzymskie, obszerne terytorialnie dzięki licz­nym  podbojom, było niejednolite kulturowo. Rzymianie traktowali muzykę bardziej rozrywkowo niż Grecy i nadawali jej funkcję zdecydowanie bardziej użytkową. Bez śpiewów i tańców nie mogły się odbyć rzymskie uroczystości i biesiady, oprawa muzyczna wzmagała też dramaturgię igrzysk sportowych. Ważną rolę muzyka spełniała również w wojsku, gdzie wykonywano ją w czasie wojskowych świąt i parad. W widowiskach teatralnych włączano śpiewy solowe i śpiewne recytacje przy akompaniamencie instrumentów oraz ta­niec w wykonaniu tancerzy solistów.

Lira

Rzymianie upodobali sobie instrumenty związane z wojskiem, np. trąbki, buciny [czyt. bucziny], rogi sygnałowe, tuby z brązu lub z drewna. Później włączyli do składu instrumentalnego lirę, kitarę i harfę - tak popularne w Grecji. Z czasem jednak grecki styl i teoria zdominowały artystyczną muzykę Rzymu.

Teatr rzymski

Muzy natchnieniem artystów

 

Według wierzeń jeden z najważniejszych bogów - Apollo był opiekunem muzyki i poezji, a takie kapelmistrzem orkiestry olimpijskiej. Do pomocy miał dziewięć muz. Erato, Euterpe, Kaliope, Klio, Melpomene, Polihymnia, Terpsychora, Taka i Urania troszczyły się o sztuki piękne i naukę. Artyści przedstawiali je w rzeźbach i malowidłach ze stałymi atrybutami, aby łatwiej byto je rozróżnić.

Vouet Simon Muzy

Muzy były symbolem natchnienia, synonimem piękna i doskonałości.

Wierzono, że dawały inspirację do tworzenia muzyki i poezji, więc artyści niejednokrotnie zwracali się do nich z prośbą o pomoc i wenę twórczą, a w podziękowaniu dedykowali swoje dzieła i wychwalali ich niezwykłość. Współczesny poeta polski - Konstanty Ildefons Gałczyński - poświęcił muzom niejeden swój wiersz, np. w utworze Muzy zawarł opis całego orszaku Apolina. Oto jego fragment:

 

Euterpe

Jestem fletem. Gdy gram,

to jakbym przemawiała,

a gdy przemawiam, to

w mej mowie słychać dźwięk

                Konstanty Ildefons Gałczyński

Gustav Klimt Muzyka

Na koniec jeszcze raz zaśpiewajcie piosenkę, którą dzisiaj poznaliście!

Jest luz

Jest luz

JEST LUZ

1.Nareszcie budzik mnie nie budzi

I mogę śnić najdłuższy sen,

Nikt mi za uchem nie marudzi,

Wołając: Wstawaj, bo już dzień!

Nic już nie muszę, mogę wszystko,

Otwiera się beztroski czas,

Gdzie luz króluje i lenistwo,

Takie niewielkie lecz w sam raz.

Jest luz i to jest piękne,

Jest luz wolny jak wiatr,

Jest luz – myśli są letnie,

Jest luz – swobodny czas.

2.Kiedy chcę czytać, wtedy czytam,

Kiedy chcę śpiewać, śpiewam w głos,

A jak chcę pływać, no to pływam,

To jest niezwykłe, to jest coś.

Nocami w niebo mogę patrzeć,

Z kimś, kto też kocha Wielki Wóz,

I spadające liczyć gwiazdy,

To jest niezwykłe, to jest luz.

Wariacje muzyczne

Przyjrzyj się ilustracjom. Co jest w nich niezmienne, a czym różnią się między sobą?

Wariacje to samodzielna forma muzyczna lub część większego utworu instrumentalnego, np. symfonii, koncertu, sonaty, w którym temat muzyczny, zaprezentowany na początku utworu, ulega wielu przekształceniom. Zmiany te dotyczą np. rytmu, metrum, melodii, tonacji, dynamiki, tempa, instrumentacji. Każde przekształcenie tematu nazywa się wariacją.

Jerzy Wojciech Bielecki - Wariacje operowe

J.S.Bach - Wariacje Goldberowskie

Katarzyna Korytkowska - Kwiatowe wariacje

J.Brahms - Wariacje na temat Haydna

Omówienie wariacji i sposobów opracowania na przykładzie utworu Mozarta

Ważnym historycznym przykładem wariacji jest dzieło Mozarta z 1785 roku o nazwie 12 wariacji C‑dur na temat Ah vous dirai‑je, Mamam, który w Polsce jest znany pod nazwą Były sobie kurki trzy. Poniżej znajduje się omówienie części wariacji wraz z określeniem użytych środków.

Temat

Pierwsza z wariacji wprowadza do melodii ornamenty, zmieniając linię melodyczną tematu.

Piąta wariacja jest przykładem na zmiany rytmiczne, poprzez przesunięcie akcentów i stworzenie synkop w każdym takcie.

Siódma z wariacji to już mocne odejście od pierwotnego tematu - widać tu zarówno figurację linii melodycznej, zmiany interwałowe, a także harmoniczne (inna struktura akordów).

Ostatnia z omawianych wariacji, czyli ósma, to przykład na zmianę harmoniczną (inny tryb), a także użycie środków polifonicznych (imitacji w taktach 3‑4 oraz kontrapunktu w 5‑7).

A teraz wysłuchaj tego utworu w całości

W. A. Mozart - Wariacje C-dur Ah vous diraije, Maman

Mozart Vs Salieri

Chopinowskie wariacje

W kompozycjach Fryderyko Chopina wariacyjne opracowanie melodii pojawia się bardzo często, ale dzieł w formie wariacji jest zaledwie osiem. Wśród nich wyróżniają się Wariacje B-dur, op. 2, które przyniosły Chopinowi rozgłos i sławę w Europie. Podobno Fryderyk otrzymał w Szkole Głównej Muzyki od swojego nauczyciela Józefa Elsnera kompozytorskie zadanie napisania wariacji na fortepian z orkiestrą i tak powstało dzieło, które do dziś stanowi wspaniały przykład światowej literatury muzycznej. Za temat główny posłużyła Chopinowi aria Zerliny i Don Juono Lo ci darem la mono z I aktu opery Don Giovanni Wolfganga Amadeusza Mozarta, którą nowatorsko i w genialny sposób przekształcał w pięciu wariacjach.

 Prawykonanie Wariacji B – dur odbyło się w Wiedniu w 1829 roku. I spotkało się z entuzjastycznym przyjęciem. W liście do rodziców Fryderyk Chopin chwalił się: Po odegraniu każdej wariacji takie były oklaski, żem nie słyszał tutti orkiestry... Zaś znany krytyk muzyczny po wysłuchaniu utworu polskiego kompozytora tok wyraził w recenzji swój entuzjazm: Ponowie, kapelusze z głowy, oto geniusz!

F.Chopin - Wariacje B-dur op.2

Muzyka wytańczona w pointach

Zapiszcie temat lekcji: “Muzyka wytańczona w pointach”

 Balet to rodzaj widowiska teatralnego, którego głównymi elementami są: akcja drama­tyczna ujęta w formę libretta, taniec, muzyka i oprawa sceniczna. Balet wyrósł z renesan­sowych maskarad i triumfów, czyli karnawałowych zabaw kostiumowych, parad z to­warzyszeniem śpiewu i tańca, a ewoluując w kolejnych epokach, stał się największym przedstawieniem muzyczno-tanecznym.

Treść baletowej opowieści artyści przedstawiają za pomocą tańca i muzyki. Opracowa­niem ruchu na scenie, np. tańców solowych, duetów tanecznych i zespołowych scen zbiorowych, zajmuje się choreograf. Twórcami muzyki do najsłynniejszych przedsta­wień baletowych byli m.in.: Piotr Czajkowski, Igor Strawiński, Aram Chaczaturian, Ser­giusz Prokofiew, Maurice Ravel (czyt. moris rawel), Karol Szymanowski.

Pointy (czyt. płenty) to obuwie używane przez tancerki do tańca klasycznego. Mają skórzane, miękkie podeszwy i twarde czubki. Pojawiły się wraz z rozwojem baletu na przełomie XVIII i XIX wieku w celu nadania ruchom balerin lekkości i zwiewności. Ale nie tylko pointy są charakterystycznym atrybutem tancerki klasycznej. Uwagę widzów przyciąga również tutu - sztywna tiulowa spódniczka, zwana tez paczką, której długość zmieniała się wraz z rozwojem baletu, od sięgającej po kostki nóg do bardzo krótkiej, odsłaniającej całe nogi tancerki.

Ognisty ptak to wspaniały balet Igora Strawińskiego, rosyjskiego kompozytora XX wie­ku, nawiązujący fabułą do starych rosyjskich baśni. Bohaterem jest młody książę Iwan, który wyruszył na poszukiwanie ukochanej księżniczki. W czasie wyprawy upolował pięknego ognistego ptaka. W zamian za swoją wolność ptak ofiarował mu pióro posia­dające magiczną moc. To właśnie dzięki niemu książę Iwan pokonuje złego czarodzieja Kościeja i udaje mu się pobudzić do życia zaklętych w kamień szlachetnie urodzonych kawalerów i panny, wśród których jest jego ukochana księżniczka. Dzieło Ognisty ptak uważane jest za jedno z największych osiągnięć muzyki baletowej. Po jego licznych suk­cesach scenicznych Igor Strawiński opracował suitę orkiestrową przeznaczoną do wyko­nania koncertowego.

Scena z baletu "Ognisty ptak"

Wysłuchaj utworu, zwracając uwagę na ogólny nastrój i charakter kompozycji.

Igor Strawiński - Suita z baletu Ognisty ptak 

CIEKAWOSTKA

Igor Strawiński podczas komponowania baletu Ognisty ptak współpracował z wybitnym rosyjskim tancerzem i choreografem Michałem Fokinem, z którym takt po takcie kształtował muzykę do scen tanecznych. Dzięki wzajemnemu zrozumieniu każdy gest i ruch tancerza zyskał muzyczne odniesienie, przywracając tym samym balet do rangi sztuki o wysokim poziomie artystycznym.

 Sergiusz Prokofiew jest kompozytorem baletu Kopciuszek, którego fabuła została opar­ta na popularnej baśni Charlesa Perraulta (czyt. szarIa pero). Opowiada historię biednej dziewczynki upokarzanej przez macochę i złośliwe przyrodnie siostry oraz jej przygody, które zawiodły bohaterkę w objęcia wymarzonego księcia. Muzyka baletu Kopciuszek jest pełna ekspresji i humoru. Fantastyczny baśniowy świat podkreślają piękne walce. Wszyscy lubimy opowieści, w których spełniają się dziecięce marzenia i zwycięża dobro nad złem, dlatego balet ten cieszy się niesłabnącą popularnością wśród melomanów w każdym wieku.

Scena z baletu "Kopciuszek"

Wysłuchaj fragmentu utworu skomponowanego w rytmie walca.

Sergiusz Prokofiew - Walc Kopciuszka z baletu Kopciuszek

Piotr Czajkowski, słynny rosyjski kompozytor, jest twórcą trzech baletów: Dziadek do orzechów, Śpiąca królewna i Jezioro łabędzie. Wielu melomanów uważa, że najpięk­niejszym baletem jest Jezioro łabędzie. Na taką opinię ma niewątpliwie wpływ melo­dyjna muzyka, jej prostota rytmiki, lekkość i taneczność, choć Czajkowski mistrzowski kunszt zaznaczył we wszystkich swoich dziełach baletowych. Kompozytor pięknie opo­wiedział muzyką historię wielkiej miłości Odetty i księcia Zygfryda. Podkreślił nią do­bre i złe cechy charakteru bohaterów oraz wyraził emocje i potęgę uczuć. Artysta jest uznawany za reformatora muzyki baletowej. Wprowadził liczne innowacje, np. nadając orkiestrze symfoniczne brzmienie i rolę programowego podkładu dla akcji scenicznej.