Ludwig van Beethoven - opowieść o artyście

 Śniadanie z Muzyką - Ludwig van Beethoven

Top 10 Ludwig van Beethoven

LUDWIG VAN BEETHOVEN - życie i twórczość

IX ciekawostek o L. van Beethovenie

Mozart - opowieść o artyście

 Śniadanie z muzyką - Mozart

WOLFGANG AMADEUSZ MOZART - życie i twórczość

Ciekawostki o kompozytorach [#12] Mozart jakiego nie znaliście.

Józef Haydn - opowieść o artyście

 Józef Haydn - opowieść o artyście

Józef Haydn - życie i twórczość

Utwory z wiosenną nutą

Zapoznaj się z wierszem Haliny Szeyerowej "Bez"

BEZ

- Czym pachnie bez?
- Bzem.
- To wiem!
Ale czym jeszcze?
- Dniem...,
pachnie wiatru szelestem,
majowym deszczem,
duszną słodyczą,
słońca ciepłotą...
- A nocą?
- Słowików śpiewem.
- I czym jeszcze?
- Jeszcze jakąś wonią uroczą,
którą...
nie wiem

Deszcz i burza to zjawiska, które często towarzyszą wiosennej pogodzie. Posłuchajcie teraz piosenki pt."Przyjaciel deszczową porą", która wcale nie psuje wtedy humoru.

Przyjaciel deszczową porą

1.Za oknem znowu pada,

Kolejny szkolny dzień.

Lecz ja się wcale nie przejmuję,

Szybko wszak skończy się.

Nie liczą się żadne słowa,

Zdarzenia te dobre i te złe,

Bo przyjdzie w końcu sobota

I znowu spotkam Cię.

Może będziemy śmiać się w głos z niczego,

Może zrobimy właśnie coś głupiego,

Może zgubimy własny cień w zieleni,

Może pójdziemy szybko spać zmęczeni,

A może nie.

2.Za oknem świeci słońce,

Więc biorę wspomnień garść,

Ubieram szybko ciepły uśmiech,

Bo możesz nagle tu wpaść.

Czy wolne mam teraz chwile,

A może zajęty pracą czas,

Ty przychodź, gdy tylko zechcesz,

Otwarte drzwi zawsze masz.

Wiosna często była inspiracją dla malarzy. Przykładem tego jest obraz Claude Moneta "Wiosna nad Sekwaną"

Claude Monet - Wiosna nad Sekwaną

Wiosna była również inspiracją do powstania wielu utworów muzycznych.

Johann Strauss, Odgłosy wiosny, op. 40

Wysłuchaj uważnie fragmentu utworu i odgadnij, na rytmie jakiego tańca oparta jest jego melodia? Czy twoim zdaniem utwór oddaje nastrój radości i klimat wiosennej pory roku?


Kolejny utwór został opisany na filmiku. Zwróć uwagę jakie odgłosy naśladuje orkiestra lub skrzypce solo i jaki sposób.
P.S. Tutti z j.włoskiego oznacza że grają wszyscy muzycy

Skaldowie - Wiosna

Teraz zaśpiewaj jeszcze raz piosenkę poznaną dzisiaj.

Na koniec zapisz w zeszycie jakieś przysłowie mówiące o wiośnie.

Muzyka o damach i dla dam

 Marek Grechuta - Będziesz moją panią

Kobiety od zawsze byty muzami dla malarzy, kompozytorów, pisarzy. Ich zmienna natura, piękno duchowe i fizyczne fascynowały artystów, pobudzały ich wyobraźnię i inspirowały do pracy twórczej. Kobieta często stawała się bohaterką utworu literackiego i muzycznego, wiele dzieł zostało jej zadedykowanych. Kompozycje, które dziś poznasz, są takimi przykładami.

Pierre Auguste Renoir - L'ombrelle

Amedeo Madigliani - Dziewczyna z rudymi włosami

Ludwig van Beethoven, wybitny niemiecki kompozytor, kiedy zamieszkał w Wiedniu, udzielał lekcji gry na fortepianie panienkom wywodzącym się z dobrze sytuowanych rodów. Wśród nich była Giulietta Guiccardi [czyi, dżulieta dzikardi], do której artysta zapałał gorącą miłością odwzajemnioną przez dziewczynę. Niestety niski status społeczny Beethovena i brak majątku wyzwolił protest rodziców Gulietty, którzy nie wyrazili zgody na poślubienie ich córki. Romantycznym wspomnieniem po tym związku jest Sonata fortepianowa nr 14 cis — moll, op. 27 nr 2 dedykowana pięknej hrabiance.

Ludwig van Beethoven - Sonata fortepianowa cis-moll

Kompozytorzy uznawali często kobiety za muzy, które zsyłały na nich artystyczne natchnienie. Tak było w przypadku Roberta Schumanna [czyt. szumana], niemieckiego kompozytora okresu romantyzmu, którego wiele utworów powstało pod wpływem gorącego uczucia do Klary Wieck [czyt. wiek] - młodej, utalentowanej pianistki. Cóż to za istota z tej Klary! - pisał artysta o swojej ukochanej - Chociaż mierzy zaledwie trzy stopy wzrostu, jej serce jest tak dojrzałe, że budzi we mnie strach. W tej dziewczynie, w jej nagłych kontrastach, w mgnieniu oka objawiają się zmiany kaprysów i nastroje: śmiech i płacz, śmierć i życie. Kiedy Klara została jego żoną, często bywała pierwszym recenzentem i wykonawcą dzieł kompozytora. Pod jej namową Robert Schumann napisał Koncert fortepianowy a-moll op. 54, z którym pianistka występowała z powodzeniem w wielu europejskich miastach.

Robert Schumann - Koncert fortepianowy a-moll

Bohaterką operetki Księżniczka czardasza, węgierskiego kompozytora Imre Kalmana, jest piękna artystka kabaretowa Sylvia Varescu [czyi waresku]. Dziewczyna zakochana w księciu Erwinie nie może wyjść za niego za mąż ze względu na różnicę klas społecznych, z jakich się wywodzili. Zrozpaczona artystka wyjeżdża na tournće po Ameryce, jednak bardzo tęskni za ukochanym. Wraca więc do kraju i, wcielając się w postać hrabiny, przychodzi na bal, na którym mają się odbyć zaręczyny księcia Erwina. Wielka miłość wygrywa jednak z przeciwnościami losu i to Sylvia wkrótce zostaje narzeczoną księcia. Księżniczka czardasza jest jednym z najpopularniejszych dzieł Kalmana. Kompozytor wspaniale uchwycił muzyką klimat arystokratycznych salonów, w wielu melodiach zawarł węgierskie rytmy czardasza. W finale dzieła artyści wykonują pieśń W rytm walczyka serce śpiewa.

Imre Kalman - W rytm walczyka serce śpiewa

Marek Grechuta - Nie dokazuj

Muzyka Jana Sebastiana Bacha

 

W baroku, który trwał od końca XVI wieku do połowy XVIII wieku, kompozytorzy kontynuowali polifoniczną chóralną muzykę renesansu oraz rozwijali muzykę instrumentalną w takich formach, jak: fuga, suita, sonata, koncert solowy i concerto grosso [czyt. konczerto grosso]. Wokalno-instrumentalne formy, takie jak: msza, opera, oratorium i kantata, dały wspólne podłoże dla późniejszego rozkwitu opery. Do czołowych kompozytorów epoki baroku należą m.in.: Jan Sebastian Bach, Georg Friedrich Handel, Antonio Vivaldi. Poznamy bliżej życie i twórczość Jana Sebastiana Bacha, uznanego za reprezentatywnego artystę tej epoki.

Jan Sebastian Bach pochodził z rodziny, której przedstawiciele od pokoleń zajmowali się muzyką. Słynny kompozytor urodził się w 1685 roku w Niemczech, w małym, malowniczo położonym miasteczku Eisenach [czyi ajzenach]. Podstaw gry na instrumentach smyczkowych uczył go ojciec, który byt skrzypkiem. W wieku 9 lat Jan Sebastian został sierotą, dlatego obowiązki rodzicielskie spoczęły na jego starszym bracie —Janie Krzysztofie, który wywiązywał się z nich bardzo odpowiedzialnie. A ponieważ sam byt organistą, zadbał również o wszechstronne muzyczne wykształcenie młodszego brata Jana Sebastiana, który okazał się bardzo pilnym uczniem. Podobno, aby dobrze poznać dzieła wielkich mistrzów, Jan Sebastian przepisywał w ukryciu ich utwory, często tylko przy świetle księżyca. W młodym wieku podejmował pierwsze próby komponowania własnych utworów. Jako piętnastolatek śpiewał w chórze kościelnym, świetnie grał na altówce i klawikordzie. Po ukończeniu szkoły w Liineburgu [czyt. lineburgu] młody artysta rozpoczął poszukiwanie pierwszej posady.

Jan Sebastian Bach - Msza h-moll, Kyrie eleison

 Bach zajmował różne stanowiska. Jako muzyk dworski pisał głównie utwory kameralne, czyli na mały skład instrumentalny, i orkiestrowe. Pracując w służbie kościołowi, tworzył muzykę instrumentalną, głównie organową, oraz wokalno - instrumentalną i wokalną. Wiele utworów kompozytor stworzył z przeznaczeniem do nauki gry dla swoich dzieci, np. Inwencję dwagłosową a-moll, którą skomponował z myślą o swoim 12-letnim synu Wilhelmie Friedmannie. Do dziś utwory te wykorzystują uczniowie szkół muzycznych, aby doskonalić swój warsztat wykonawczy.

Aby materialnie utrzymać liczną rodzinę, Jan Sebastian Bach musiał stale zabiegać o różne zajęcia. Często zmieniał miejsce zamieszkania w poszukiwaniu dobrze płatnej pracy. Na długo związał się z Lipskiem, gdzie mieszkał przez 27 lat, aż do swojej śmierci w roku 1750. W Lipsku kompozytor był nauczycielem śpiewu, gry na instrumentach, dyrygentem chóru, organistą i kantorem w kościele św. Tomasza. Wszystkie powierzone mu zadania wykonywał bardzo sumiennie, pozostając przy tym człowiekiem dobrodusznym i skromnym.

Jan Sebastian Bach - Koncert brandemburski B-dur

Za życia, wypełnionego zajęciami muzycznymi i pracą kompozytorską, Jan Sebastian Bach nie zaznał wielkiej sławy. Dopiero około 100 lat po śmierci mistrza nastąpiło ogromne zainteresowanie jego muzyką. Stało się to za sprawą innego kompozytora, Feliksa Mendelssohna - Bartholdy'ego [czyt. mendelsona-bartoldiego], który wykonał publicznie w Berlinie Pasję według św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha. Od tego czasu utwory mistrza znajdują stałe miejsce w światowym repertuarze muzycznym. Jan Sebastian Bach tworzył również stylizowaną muzykę taneczną, opartą na dawnych tańcach niemieckich, francuskich i hiszpańskich: sarabandy, allemande [czyt. alemą], musette [czyt. mizet], gawoty, menuety, komponował nawet polonezy. Kompozycje Bacha stanowią podsumowanie całego dotychczasowego dorobku poprzednich epok i zamykają ten rozdział historii muzyki.

Jan Sebastian Bach

 1.Jan Sebastian Bach

urodził się w Eisenach,
Przeszło tyle lat

 a ciągle wie o nim świat.
Od dziecka wielkie miał zdolności,

 znane do dzisiaj potomności, 
Bo swojej świetnej działalności

 zostawił trwały ślad.

2.Jan Sebastian Bach

urodził się w Eisenach. 
Wiele innych miast

odwiedził niejeden raz.
W Mühlhausen był i w Lüneburgu,

 a także w Dreźnie i w Hamburgu,
A w Lipsku jak na swym podwórku

czuł się Sebastian Bach.

3.Jan Sebastian Bach

 rozsławił swe Eisenach, 
więc jest bardzo źle ,

gdy nie wiesz o tym , że:
pisał koncerty i kantaty ,

fugi , partity i toccaty, 
bo w talent taki był bogaty

mistrz Jan Sebastian Bach.

Organy - król instrumentów

 

Odgadnij, następnie wyjaśnij hasło, które ukryte jest w rebusie.

Organy to najstarszy zachowany instrument klawiszowy z grupy aerofonów, obdarzony ogromną skalą dźwięków i możliwościami brzmieniowymi. Za sprawą aleksandryjskiego konstruktora i wynalazcy, Ktesibiosa, byty już znane w starożytności 200 lat p.n.e., a 500 lat później ich dźwięki rozbrzmiewały w rzymskim amfiteatrze podczas spektakli teatralnych i walk gladiatorów. W kościołach organy pojawiły się dopiero w X wieku, uświetniając liturgię mszy muzyką. Do dziś są głównym instrumentem towarzyszącym śpiewom i obrządkom kościelnym.

Drewnianą obudowę organów nazywa się szafą. Składa się ona z piszczałek i stołu gry, w który wbudowana jest klawiatura instrumentu. Stół posiada od jednej do pięciu klawiatur ręcznych (manuały) oraz klawiaturę nożną (pedały). Powietrze gromadzone jest w wiatrownicach — drewnianych skrzyniach z przegrodami wyposażonymi w wentyle. Naciśnięcie klawisza sprawia, że wentyle otwierają się i powietrze dociera do piszczałek, które wydają dźwięk.

Stół organowy

Manuały organowe

Zbudowane z drewna lub metalu piszczałki różnią się długością i kształtem, dlatego dźwięk wydawany przez każdą z nich ma inną wysokość i barwę. Zbiory piszczałek, dające dźwięki o zróżnicowanej wysokości, ale tej samej barwie, stanowią głosy organowe. Im więcej głosów uruchomi organista, tym brzmienie instrumentu jest bogatsze i donośniejsze. Budowniczych organów nazywa się organmistrzami.

Piszczałki organowe

W Polsce największe organy znajdują się w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu oraz w katedrze w Gdańsku-Oliwie. Te ostatnie posiadają aż 6300 piszczałek. Wybitnych wykonań koncertów na tym "królewskim instrumencie" wysłuchać można między innymi w ramach Międzynarodowego Festiwalu muzyki Organowej w Oliwie czy Międzynarodowego Festiwalu „Letnie Koncerty Organowe" w Krakowie.

Organy w katedrze w Gdańsku - Oliwie

Rozwój techniki budowy organów przyczynił się do coraz większego zainteresowania kompozytorów tym instrumentem. Organy największą popularnością cieszyły się w XVIII wieku. Za mistrza tego instrumentu uznaje się Jana Sebastiana Bacha. Kompozytor przez całe życie tworzył utwory na ten wspaniały instrument, a korzystając z licznych zaproszeń, koncertował w wielu niemieckich miastach, popisując się wirtuozowską grą. Twórcą znakomitych koncertów na organy i orkiestrę smyczkową był również Georg Friedrich Handel [czyt. dżordż fridrich hendel]. Kompozytor często między częściami swoich wielkich dzieł wokalno - scenicznych prezentował utwory organowe, wzbudzając zainteresowanie melomanów brzmieniem mało znanego w Anglii instrumentu.

Georg Fridrich Handel - Koncert organowy nr1

Toccata i fuga d-moll BWV 565 jest jedną z najpopularniejszych kompozycji na organy. Bach wykorzystał pełnię możliwości brzmienia organów, ich bogactwo i potęgę. Niewątpliwie utwór ten zasługuje na miano arcydzieła muzyki organowej.

Jan Sebastian Bach - Toccata i fuga d-moll

Okresowa budowa melodii

 

Wysłuchaj fragmentu śląskiej melodii Trojak. Czy możesz wyodrębnić w niej samodzielne części?

Trojak

Aby mowa ludzka była jasna i zrozumiała, trzeba używać właściwych słów, układać je w odpowiednim szyku, nadawać im prawidłowe formy gramatyczne. Podobnie jest z muzyką. Krótkie odcinki melodii odpowiednio ze sobą zestawione tworzą większe części, a łączone dalej układają się w logiczną całość. Podstawowe odcinki melodii to motyw, fraza, zdanie i okres. Motyw stanowi najmniejszy odcinek melodii, złożony zazwyczaj z kilku dźwięków. Jest to najprostszy logiczny fragment melodii, po którym można rozpoznać utwór. Połączenie kilku motywów tworzy frazę, czyli zamkniętą myśl muzyczną stanowiącą określoną całość wyrazową. Dwie frazy dają zdanie, a dwa zdania — okres muzyczny.

Pierwsze zdanie, nazywane poprzednikiem, jest zawieszone muzycznie, jak zdanie pytające. Taka niedokończona myśl niesie ze sobą napięcie, które wymaga rozładowania. Dokonuje się to w drugim zdaniu - następniku który brzmi jak odpowiedź na postawione pytanie. Obydwa zdania tworzą skończoną myśl muzyczną, czyli okres muzyczny.

Okres muzyczny jest ważnym elementem w konstrukcji formy utworu. Może stanowić np. część piosenki lub być samodzielnym krótkim utworem, ponieważ forma jednoczęściowa obejmuje zazwyczaj jeden lub dwa okresy muzyczne.

NOTATKA

1.Motyw stanowi najmniejszy odcinek melodii

2.Połączenie kilku motywów tworzy frazę

3.Dwie frazy dają zdanie

4.Dwa zdania dają okres muzyczny

Renesansowe granie i śpiewanie

 

Po średniowieczu w Europie wykształciła się nowa epoka renesansu, która dała początek wielkim przemianom społecznym i kulturowym. Odwoływała się do kultury antycznej, stawiając ją za wzór i kanon piękna. W centrum zainteresowania renesansowych humanistów znalazł się człowiek i jego potrzeby, a hasłem przewodnim epoki stał się pogląd Terencjusza, który stwierdził: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Kolebką renesansu stały się Włochy, z głównymi ośrodkami sztuki: Wenecją, Florencją, Mediolanem, Padwą, Rzymem. Mistrzowie malarstwa i rzeźby, np. Michał Anioł Buonarroti, Leonardo da Vinci [czyt. da winczi], Rafael Santi, Tiziano Vecellio [czyt. ticjano weczelio] i inni, tworzyli wspaniałe dzieła cenione i podziwiane do dziś.

Michał Anioł - Pieta (Watykan)

Leonardo da Vinci - Dama z gronostajem

W okresie renesansu w muzyce nastąpił rozwój wielogłosowości. Melodie komponowano według zasad polifonii, w której każdy głos prowadził samodzielną melodię. Powstały nowe formy wokalne i kompozycje instrumentalne, kształtowała się teoria muzyki oraz sztuka kontrapunktu — właściwego łączenia głosów w jedną całość. Czołowym przedstawicielem muzyki tej epoki był włoski kompozytor Giovanni Pierluigi da Palestrina [czyt. dżiowani pierluidżi da palestrina]. Jego styl, uważany przez Kościół rzymskokatolicki za idealny, stanowił wzorzec dla twórczości religijnej innych artystów. Wybitnym kompozytorem renesansu był również Orlando di Lasso.

Giovanni Pierluigi da Palestrina - Sanctus

Renesans w Polsce zyskał miano „złotego wieku". Muzyka tego okresu prezentowała bardzo wysoki poziom. Kompozycje Mikołaja z Krakowa, Wacława z Szamotuł, Marcina Leopolity czy Mikołaja Gomółki w niczym nie ustępowały dziełom innych twórców europejskich. Mikołaj Gomółka skomponował między innymi muzykę do tekstów psalmów przełożonych na język polski przez wybitnego poetę Jana Kochanowskiego. Zebrał je w zbiór psalmów Melodie na Psałterz polski uczynione.

Strona tytułowa Melodii na psałterz polski

Mikołaj Gomółka - Kleszczmy rękoma

W renesansie nastąpił dynamiczny rozwój muzyki instrumentalnej. Przyczyniło się do tego udoskonalenie i rozwój instrumentów muzycznych, głównie smyczkowych. Wśród nich prym wiódł klawesyn i jego odmiany - wirginał, szpinet i klawikord. Cennym źródłem informacji o muzyce renesansowej są tabulatury, czyli zbiory utworów instrumentalnych. Spośród wielu instrumentów popularnych w tej epoce kompozytorzy w sposób szczególny traktowali lutnię, powierzając jej rolę instrumentu solowego i akompaniującego.

 

Tabulatura organowa Jana z Lublina, która zawierała między innymi tańce dworskie, mieszczańskie i ludowe, jest przykładem polskiej muzyki instrumentalnej okresu renesansu. Muzykę instrumentalną XVI wieku reprezentowali w Polsce lutniści Wojciech Długoraj i Jakub Polak.

Taniec Rex z tabulatury Jana z Lublina

Tanecznym krokiem po Europie

 Zatańcz z nami Europo

Nie jesteś już młoda Europo,

przeżyłaś pokoleń tak wiele

lecz nadal wspaniale się trzymasz,

a nawet rzec można piękniejesz.

 

Tańcz z nami i śpiewaj Europo dostojna

w rytm walca co stary pamięta go Wiedeń,

tańcz z nami i śpiewaj Europo szczęśliwa

jesteśmy nadzieją dla siebie

 

Tańczymy dziś z tobą Europo

nad czystym Dunajem i Renem,

w Warszawie, Berlinie, Paryżu,

Londynie, Madrycie, Genewie.

 

Bądź dla nas łaskawa Europo,

otwarta, gościnna, wesoła,

nie pozwól się smucić nikomu

pozostań na wieki spokojna.

Taniec doskonale wyraża myśli i emocje człowieka. Spełnia wiele funkcji, np. estetyczną, rekreacyjno-rozrywkową, religijną. Istnieje wiele tańców, różne bywa ich pochodzenie.

Polka to czeski taniec ludowy. Jak głosi legenda, ułożyła go pewna dziewczyna zafascynowana pięknem wiosny. Ten skoczny układ taneczny podjął miejscowy grajek, który na poczekaniu ułożył do niego muzykę. W ten sposób narodził się taniec nazwany wkrótce polką. Nazwa ta pochodzi od czeskiego słowa pulka — półmrok. Polka, jest tańcem wirowym w takcie 2/4, o bardzo żywym tempie.

Istnieją dwa typy polki: skoczna (krok taneczny z podskokiem) i płaska (bez podskoku). Kroki i figury taneczne są łatwe do wykonania. Dzięki temu taniec zyskał dużą popularność — zarówno na prowincjonalnych zabawach, jaki podczas wytwornych balów. W latach trzydziestych XIX wieku moda na polkę była tak ogromna, że powstawało coraz więcej odmian tego tańca, np. polka galopka, polka mazurka, polka tramblanka. Rytm polki można również usłyszeć w muzyce symfonicznej, operowej i kameralnej. W formie stylizowanej pisało ją wielu kompozytorów, wśród nich: Antonin Dworak [czyt. dworzak], Piotr Czajkowski, Igor Strawiński, Dmitrij Szostakowicz i Bedrich Smetana [czyt. bedrzich].

Johann Strauss - Polka trisch-trasch

Kozak jest narodowym tańcem ukraińskim, w takcie 2, o żywym, stopniowo przyspieszanym tempie. Wykonują go przede wszystkim mężczyźni ustawieni w szeregu naprzeciwko siebie lub na obwodzie koła. Kobiety odgrywają w tańcu rolę drugoplanową, podkreślając swoim ruchem oraz gestem zwinność i grację tancerzy. Męski strój tancerza to luźna biała koszula przepasana w pasie kolorową szarfą i szerokie spodnie wciśnięte w cholewy wysokich, skórzanych butów. Dodatkowym elementem stroju mogą być czapki. Na charakterystyczne ruchy taneczne składają się m.in.: przysiady, podskoki, przytupy oraz ekspresyjne wyrzucanie nóg. Wykonanie kozaka wymaga od tancerzy niezwykłej zręczności, siły i rytmiczności, w trakcie tańca występują często żywiołowe popisy solowe. Taniec wykonywany jest przy wtórze strunowych instrumentów ludowych, np. bałałajek czy bandury.

Inne popularne tańce Ukrainy to hopak, popisowy, rubaszny taniec solowy mężczyzn, par tanecznych lub zespołu, i trepak (od staroruskiego słowa tropić — tupać nogami), charakteryzujący się szybkim tempem i skocznym charakterem oraz drobnymi kroczkami i przytupami.

Modest Musorgski - Hopak

Czardasz to narodowy taniec węgierski, swoją nazwę zawdzięcza wiejskiej karczmie — csarda [czyt. czarda]. Tańczono go początkowo właśnie w prowincjonalnych gospodach, dopiero później trafił do salonów i pałaców. Czardasza wykonuje się w parach. Taniec posiada wiele różnorodnych figur i kroków tanecznych, wymaga też pomysłowej improwizacji. Składa się z powolnego wstępu i żywej, części, której tempo narasta do zawrotnej prędkości. Rytm czardasza jest w metrum parzystym i charakteryzuje się licznymi synkopami. Na jego niespokojny charakter złożyły się cechy dwóch folklorów: węgierskiego i cygańskiego. W utworach Franciszka Liszta [czyt. lista], Johanna Straussa [czyt. sztrałsa] czy Franciszka Schuberta [czyt. szuberta] można odnaleźć czardasza w postaci stylizowanej.

Johann Brahms - Taniec węgierski nr5

Walc pochodzi z Niemiec. Jest tańcem wirowym w tempie umiarkowanie szybkim, w takcie 3/4. Od początku swego powstania wzbudzał wiele kontrowersji, bowiem wirowanie z partnerką uważano za niestosowne. Pewna niemiecka rada miejska wydała nawet rozporządzenie: Kto podczas tańca będzie obracał się w kółko, ma być pojmany i ukarany grzywną 20 groszy (...). Sprzeciw arystokracji budził także plebejski rodowód tańca, bowiem za prototyp walca uchodzi tzw. sztajerek, który początkowo był tańcem podmiejskim, tańczonym tylko w podrzędnych lokalach. Ostatecznie jednak walc zyskał uznanie i ogromną popularność wśród tancerzy. Przez długie lata stolicą tego eleganckiego tańca był Wiedeń, zaś królem walca okrzyknięto Johanna Straussa — syna, który skomponował ponad 500 walców. Najsłynniejsze z nich to np. Nad pięknym, modrym Dunajem, Opowieści Lasku Wiedeńskiego. Europa i Ameryka zachwyciły się najpierw walcem wiedeńskim, potem szybkim walcem francuskim oraz walcem angielskim i wolnym bostonem. Kroki i figury taneczne bostona opracowali w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku angielscy nauczyciele tańca, a potem zostały one rozpowszechnione w całej Europie.

Instrumenty dęte drewniane

 

Instrumenty dęte, w których źródłem dźwięku jest drgające powietrze, noszą nazwę aerofonów (gr. aeros - powietrze, phone - dźwięk). Ze względu na sposób pobudzania powietrza do drgań instrumenty dęte drewniane dzielą się na:

wargowe: flet podłużny, flet poprzeczny, flet piccolo [czyt. pikolo], fletnia Pana,

stroikowe: ze stroikiem pojedynczym (klarnet, saksofon) i ze stroikiem podwójnym (obój, rożek angielski, fagot).

Instrumenty dęte drewniane nie są wykonywane jedynie z drewna, ale również z metalu i tworzywa sztucznego, np. ebonitu. Jednym z najstarszych jest flet, znany już w starożytnym Egipcie kilka tysięcy lat przed naszą erą. Swój dzisiejszy wygląd zawdzięcza on niemieckiemu uczonemu Theobaldowi Bochmowi [czyt. teobaldowi bemowi], który pracował 25 lat nad skonstruowaniem instrumentu nowej generacji.

FLET POPRZECZNY

Flet poprzeczny składa się z trzech części. W górnej, zwanej główką, znajduje się otwór wargowy, przez który flecista wdmuchuje słup powietrza do instrumentu. Części, środkowa i dolna, zawierają 16 otworów zamykanych i otwieranych przez klapy. Flecista gra, trzymając instrument poprzecznie.

FLET PICCOLO

Oprócz fletów poprzecznych w orkiestrze występuje mały flet piccolo, zwany inaczej pikuliną. Zbudowany podobnie jak duży flet, jest od niego o połowę krótszy. Piccolo ma skalę dźwięków o oktawę wyższą niż flet poprzeczny i bardziej donośną, dlatego jego brzmienie wyróżnia się spośród innych instrumentów grających w orkiestrze.

Saveria Mercadante - Koncert fletowy e-moll

OBÓJ

Obój w instrument zbudowany z trzech części tworzących prostą rurę o długości około 60 cm. W górnym jej fragmencie umieszczony jest podwójny stroik, a dolny kończy lejkowato zakończona czara głosowa. Barwa dźwięków oboju jest bardzo przenikliwa i łatwo ją rozpoznać w orkiestrze. W skład współczesnej orkiestry wchodzi na ogół dwóch oboistów.

ROŻEK ANGIELSKI

Rożek angielski ma podwójny stroik osadzony jest na krótkiej, wygiętej do tyłu metalowej rurce. Czara głosowa instrumentu ma charakterystyczny, gruszkowaty kształt. Rożek jest altową odmianą oboju. Dźwięki płynące z tego instrumentu charakteryzuje brzmienie o zabarwieniu nosowym.

KLARNET

Klarnet to instrument zbudowany z drewnianej lub ebonitowej rury, której początek stanowi ustnik w kształcie krótkiego, ściętego walca. Do ścianki ustnika przymocowana jest płytka trzcinowa, która drga podczas zadęcia. W rurze klarnetu jest 28 otworów bocznych, zamykanych klapami i opuszkami palców. Koniec rury jest lejkowaty i posiada czarę głosową. Dźwięki klarnetu mają ciepłą barwę. W grupie instrumentów dętych to on najlepiej dynamicznie cieniuje melodię, tzn. przechodzi od głośnej do cichej i odwrotnie.

Karol Kurpiński - Koncert na klarnet i orkiestrę B-dur

FAGOT

Fagot, należący do grupy aerofonów podwójnie stroikowych, powstał w połowie XVI wieku. Składa się z dwóch drewnianych rur o łącznej długości ponad 2,5 metra. Z krótszej z nich wystaje metalowa, wygięta rurka, w której tkwi podwójny stroik. Nazwa instrumentu pochodzi od włoskiego słowa fagollo, oznaczającego wiązkę drewna. Rury fagotów drąży się z drewna klonowego, a obróbka tego instrumentu może trwać nawet 15 lat. Dźwięki, jakie wydaje fagot, oddają różne nastroje – od wesołości do wielkiej rozparzy. Odmianę tego instrumentu stanowi kontrafagot (tworzy go podwójnie złamana pięciometrowa rura).

Antonio Vivaldi - Koncert na fagot e-moll

SAKSOFON

Saksofon skonstruował w 1840 roku Adolf Sax [czyt. saks] i od nazwiska jego twórcy pochodzi nazwa instrumentu. Choć zbudowany z metalu, zalicza się go do aerofonów stroikowych drewnianych, ma bowiem taką samą konstrukcje jak instrumenty z tej grupy.  Istnieje 7 typów saksofonów: mały sopranowy, sopranowy, altowy, tenorowy, barytonowy, basowy i kontrabasowy. Saksofony - mały i sopranowy - mają kształt prostej rury, pozostałe posiadają zakrzywioną, fajkowatą. Instrument powstał z myślą o muzyce poważnej, ale swoją popularność i stałe miejsce zdobył w muzyce jazzowej (czyt. dżezowej), jego brzmienie wzbogaca też zespoły grające muzykę rozrywkową innych gatunków.

Zima muzyczną inspiracją artystów

 

Hendrick Avercamp - Zabawy na lodzie

Kompozytorzy niejednokrotnie próbowali opisać muzyką piękno pór roku, uchwycić muzycznie towarzyszący im klimat i nastrój. Takim doskonałym „muzycznym malarzem” byt Antonio Vivaldi, włoski kompozytor, który skomponował cykl koncertów skrzypcowych Cztery pory roku. Na początku każdego utworu artysta umieścił sonet, który jest obrazem pory roku i człowieka w przyrodzie. Kompozytor życzył sobie, aby go odczytywać przed wykonaniem jego utworu. Sonet Zima opisuje przechodnia, który przemierza ulice omiatane tumanami chłodnego, zimowego wiatru. To muzyczne wyobrażenie pięknej, mroźnej zimy wspaniale oddają staccato instrumentów smyczkowych i solowe tryle skrzypiec. W środkowej część utworu śpiewna melodia skrzypiec przywołuje wrażenie zimowego wieczoru przy kominku, a pizzicato instrumentów smyczkowych padający za oknem śnieg. Nie brakuje też obrazu zimowego spaceru po lodowej tafii, przy wtórze świstu mroźnego wiatru. Słuchając utworu, ma się wrażenie, że dookoła wirują płatki śniegu, zimowy wiatr owiewa chłodem przechodniów, którzy chcąc się zagrzać, biegną i przytupują zmarzniętymi stopami.

A. Vivaldi - Zima

Piotr Czajkowski, rosyjski kompozytor, w swoim dorobku artystycznym ma m.in. cykl 12 miniatur fortepianowych Pory roku, które cieszą się do dziś w pełni zasłużoną popularnością wśród wykonawców i słuchaczy. Artysta muzycznie odmalował wszystkie miesiące kalendarzowe, nadając im osobiste tytuły. Utwór obrazujący styczeń nosi nazwę Przy kominku. Słuchając go, spróbuj wyobrazić sobie zimowy wieczór spędzany w domowym zaciszu.

Piotr Czajkowski - Przy kominku

Bogdan Wawrzyniak - Przy kominku

III Symfonia Od wiosny do wiosny Zygmunta Noskowskiego to programowy utwór muzyczny, który powstał w 1903 roku. Części zatytułowane Wiosna, Lato, Jesień, Zima obrazują przemiany zachodzące w przyrodzie w ciągu roku. Część czwarta stanowi wspaniale opracowany instrumentalnie obraz zimy, w którym usłyszeć można nie tylko odgłosy natury, ale i jej zmienne nastroje, np. świąteczną zadumę, złowrogość śnieżnej zawieruchy, radość zimowego poranka. Piękno tej pory roku podkreślają w utworze silnie zrytmizowane melodie i wirtuozowskie środki wykonawcze.

Niemiecki kompozytor Robert Schumann skomponował miniaturę fortepianową Baśń zimowa. Utwór pochodzi z cyklu Album dla młodzieży op. 68. Artysta zilustrował dźwiękami zmienność zimowej pogody. Słuchając utworu, powiedz, jak wyobrażasz sobie tę zimową aurę.

Robert Schumann - Baśń zimowa

Claude Monet - Sroka

Noc w Tatrach

Pośród zamarłych szczytów

cichutka drży muzyka:

po gładzi wieczornych śniegów

wiatr nocny tak pomyka.

W mroźnym powietrzu górskim,

jak w szklanych stawów głębi,

ten wiatr przelewa chmury,

mąci je, gna i kłębi. (...)

                                          Józef Czechow