Wariacje muzyczne

Przyjrzyj się ilustracjom. Co jest w nich niezmienne, a czym różnią się między sobą?

Wariacje to samodzielna forma muzyczna lub część większego utworu instrumentalnego, np. symfonii, koncertu, sonaty, w którym temat muzyczny, zaprezentowany na początku utworu, ulega wielu przekształceniom. Zmiany te dotyczą np. rytmu, metrum, melodii, tonacji, dynamiki, tempa, instrumentacji. Każde przekształcenie tematu nazywa się wariacją.

Jerzy Wojciech Bielecki - Wariacje operowe

J.S.Bach - Wariacje Goldberowskie

Katarzyna Korytkowska - Kwiatowe wariacje

J.Brahms - Wariacje na temat Haydna

Omówienie wariacji i sposobów opracowania na przykładzie utworu Mozarta

Ważnym historycznym przykładem wariacji jest dzieło Mozarta z 1785 roku o nazwie 12 wariacji C‑dur na temat Ah vous dirai‑je, Mamam, który w Polsce jest znany pod nazwą Były sobie kurki trzy. Poniżej znajduje się omówienie części wariacji wraz z określeniem użytych środków.

Temat

Pierwsza z wariacji wprowadza do melodii ornamenty, zmieniając linię melodyczną tematu.

Piąta wariacja jest przykładem na zmiany rytmiczne, poprzez przesunięcie akcentów i stworzenie synkop w każdym takcie.

Siódma z wariacji to już mocne odejście od pierwotnego tematu - widać tu zarówno figurację linii melodycznej, zmiany interwałowe, a także harmoniczne (inna struktura akordów).

Ostatnia z omawianych wariacji, czyli ósma, to przykład na zmianę harmoniczną (inny tryb), a także użycie środków polifonicznych (imitacji w taktach 3‑4 oraz kontrapunktu w 5‑7).

A teraz wysłuchaj tego utworu w całości

W. A. Mozart - Wariacje C-dur Ah vous diraije, Maman

Mozart Vs Salieri

Chopinowskie wariacje

W kompozycjach Fryderyko Chopina wariacyjne opracowanie melodii pojawia się bardzo często, ale dzieł w formie wariacji jest zaledwie osiem. Wśród nich wyróżniają się Wariacje B-dur, op. 2, które przyniosły Chopinowi rozgłos i sławę w Europie. Podobno Fryderyk otrzymał w Szkole Głównej Muzyki od swojego nauczyciela Józefa Elsnera kompozytorskie zadanie napisania wariacji na fortepian z orkiestrą i tak powstało dzieło, które do dziś stanowi wspaniały przykład światowej literatury muzycznej. Za temat główny posłużyła Chopinowi aria Zerliny i Don Juono Lo ci darem la mono z I aktu opery Don Giovanni Wolfganga Amadeusza Mozarta, którą nowatorsko i w genialny sposób przekształcał w pięciu wariacjach.

 Prawykonanie Wariacji B – dur odbyło się w Wiedniu w 1829 roku. I spotkało się z entuzjastycznym przyjęciem. W liście do rodziców Fryderyk Chopin chwalił się: Po odegraniu każdej wariacji takie były oklaski, żem nie słyszał tutti orkiestry... Zaś znany krytyk muzyczny po wysłuchaniu utworu polskiego kompozytora tok wyraził w recenzji swój entuzjazm: Ponowie, kapelusze z głowy, oto geniusz!

F.Chopin - Wariacje B-dur op.2

Muzyka wytańczona w pointach

Zapiszcie temat lekcji: “Muzyka wytańczona w pointach”

 Balet to rodzaj widowiska teatralnego, którego głównymi elementami są: akcja drama­tyczna ujęta w formę libretta, taniec, muzyka i oprawa sceniczna. Balet wyrósł z renesan­sowych maskarad i triumfów, czyli karnawałowych zabaw kostiumowych, parad z to­warzyszeniem śpiewu i tańca, a ewoluując w kolejnych epokach, stał się największym przedstawieniem muzyczno-tanecznym.

Treść baletowej opowieści artyści przedstawiają za pomocą tańca i muzyki. Opracowa­niem ruchu na scenie, np. tańców solowych, duetów tanecznych i zespołowych scen zbiorowych, zajmuje się choreograf. Twórcami muzyki do najsłynniejszych przedsta­wień baletowych byli m.in.: Piotr Czajkowski, Igor Strawiński, Aram Chaczaturian, Ser­giusz Prokofiew, Maurice Ravel (czyt. moris rawel), Karol Szymanowski.

Pointy (czyt. płenty) to obuwie używane przez tancerki do tańca klasycznego. Mają skórzane, miękkie podeszwy i twarde czubki. Pojawiły się wraz z rozwojem baletu na przełomie XVIII i XIX wieku w celu nadania ruchom balerin lekkości i zwiewności. Ale nie tylko pointy są charakterystycznym atrybutem tancerki klasycznej. Uwagę widzów przyciąga również tutu - sztywna tiulowa spódniczka, zwana tez paczką, której długość zmieniała się wraz z rozwojem baletu, od sięgającej po kostki nóg do bardzo krótkiej, odsłaniającej całe nogi tancerki.

Ognisty ptak to wspaniały balet Igora Strawińskiego, rosyjskiego kompozytora XX wie­ku, nawiązujący fabułą do starych rosyjskich baśni. Bohaterem jest młody książę Iwan, który wyruszył na poszukiwanie ukochanej księżniczki. W czasie wyprawy upolował pięknego ognistego ptaka. W zamian za swoją wolność ptak ofiarował mu pióro posia­dające magiczną moc. To właśnie dzięki niemu książę Iwan pokonuje złego czarodzieja Kościeja i udaje mu się pobudzić do życia zaklętych w kamień szlachetnie urodzonych kawalerów i panny, wśród których jest jego ukochana księżniczka. Dzieło Ognisty ptak uważane jest za jedno z największych osiągnięć muzyki baletowej. Po jego licznych suk­cesach scenicznych Igor Strawiński opracował suitę orkiestrową przeznaczoną do wyko­nania koncertowego.

Scena z baletu "Ognisty ptak"

Wysłuchaj utworu, zwracając uwagę na ogólny nastrój i charakter kompozycji.

Igor Strawiński - Suita z baletu Ognisty ptak 

CIEKAWOSTKA

Igor Strawiński podczas komponowania baletu Ognisty ptak współpracował z wybitnym rosyjskim tancerzem i choreografem Michałem Fokinem, z którym takt po takcie kształtował muzykę do scen tanecznych. Dzięki wzajemnemu zrozumieniu każdy gest i ruch tancerza zyskał muzyczne odniesienie, przywracając tym samym balet do rangi sztuki o wysokim poziomie artystycznym.

 Sergiusz Prokofiew jest kompozytorem baletu Kopciuszek, którego fabuła została opar­ta na popularnej baśni Charlesa Perraulta (czyt. szarIa pero). Opowiada historię biednej dziewczynki upokarzanej przez macochę i złośliwe przyrodnie siostry oraz jej przygody, które zawiodły bohaterkę w objęcia wymarzonego księcia. Muzyka baletu Kopciuszek jest pełna ekspresji i humoru. Fantastyczny baśniowy świat podkreślają piękne walce. Wszyscy lubimy opowieści, w których spełniają się dziecięce marzenia i zwycięża dobro nad złem, dlatego balet ten cieszy się niesłabnącą popularnością wśród melomanów w każdym wieku.

Scena z baletu "Kopciuszek"

Wysłuchaj fragmentu utworu skomponowanego w rytmie walca.

Sergiusz Prokofiew - Walc Kopciuszka z baletu Kopciuszek

Piotr Czajkowski, słynny rosyjski kompozytor, jest twórcą trzech baletów: Dziadek do orzechów, Śpiąca królewna i Jezioro łabędzie. Wielu melomanów uważa, że najpięk­niejszym baletem jest Jezioro łabędzie. Na taką opinię ma niewątpliwie wpływ melo­dyjna muzyka, jej prostota rytmiki, lekkość i taneczność, choć Czajkowski mistrzowski kunszt zaznaczył we wszystkich swoich dziełach baletowych. Kompozytor pięknie opo­wiedział muzyką historię wielkiej miłości Odetty i księcia Zygfryda. Podkreślił nią do­bre i złe cechy charakteru bohaterów oraz wyraził emocje i potęgę uczuć. Artysta jest uznawany za reformatora muzyki baletowej. Wprowadził liczne innowacje, np. nadając orkiestrze symfoniczne brzmienie i rolę programowego podkładu dla akcji scenicznej.